الگوهای معماری در تزیین میزهای سرامیکی 900 ساله‌ی ایرانی

یکی از آثار مهم سفال در موزه آبگینه و سفال ایران ، میز سرامیکی شش‌ضلعی است که با لعاب تک رنگ فیروزه‌ایی ساخته شده است.
آنچه بهانه‌ی ما برای نور تاباندن بر این اثر است، تزئینات منحصر به فرد نقوش معماری‌گونه بر این میز سرامیکی‌ست .
استفاده از عناصر قوسی شکل و تجلی فضاها و عناصری مانند محراب، مقرنس، ستون و نرده به خوبی در این میزهای کوچک جلوه‌گری می‌کند.

ماکت سفالین- موزه آبگینه — ماکت سفالین – موزه آبگینه

نمونه‌ی مشابه این اثر با تزئیناتی به شکل ساختمانی دو طبقه، در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. این موزه در توصیف اثر سفالین ۹۰۰ ساله که به نظر میزی کوتاه برای قرارگیری اشیا است نوشته:

“میز پایه کوتاه
هنگامی که سفالگران خواص خمیر سنگی که اخیراً معرفی شده را بررسی می‌کردند، متوجه شدند که مواد پخته‌نشده انعطاف پذیر را می توان به اشکال جاه‌طلبانه‌ای تبدیل کرد. خمیر سنگ به دلیل استحکام آن در هنگام پخت، حتی برای ایجاد قطعات مبلمان نیز مورد استفاده قرار گرفت. این قطعه که به صورت آلاچیق دو طبقه با بالکن‌های قوسی و نرده‌های سوراخ‌دار طراحی شده است، به‌عنوان میز یا پایه‌ای کوتاه که سینی غذا و نوشیدنی را نگه می‌دارد، عمل می‌کند. براساس گزارش‌ها، این حفاری در بجنورد در شمال خراسان انجام شده است.”

هر دو این آثار متعلق به دوره سلجوقی‌ست؛ زمانی که سفال‌سازی یکی از صنایع ملی در ایران بوده و علاوه بر کاشان و ری، ساوه و سلطان آباد، در بیشتر از پنجاه شهر رواج داشت و از این طریق تجارت مهمی ایجاد کرده بود و ظروف این دوره به هند، ترکیه، سوریه و عراق صادر می‌شد.

با جستجوی بیشتر، نمونه‌های مشابه دیگری از این میز‌های سرامیکی می‌توان یافت.
این میزها که به شیوه‌ی قالب‌گیری و با خمیر سنگ ساخته شده ، نشأت گرفته از تمدنی با فرهنگ و اصالت هستند و در تمام این میزها به طور واضح با عناصر معماری تزیین شده‌اند؛ ریچارد اتینگهاوزن، پروفسور تارخدان در هنر اسلامی که سالها مشاور بخش اسلامی موزه متروپولیتن بوده است با اطمینان گفته که میزهای ایرانی، کپی کوچک شده معماری باغها هستند.

مطالعه این میزهای سفالی از این جهت که انعکاس‌دهنده موضوعات معماری دوران خود به شمار می‌آیند، زمینه و بستر پژوهشی مناسبی را جهت کشف و درک جنبه‌های مغفول معماری در قرون یادشده فراهم می‌کند.