صنعت ساختوساز یکی از بزرگترین تولیدکنندگان ضایعات در جهان است و در پروژههای مسکونی به دلیل حجم بالای مصالح مصرفی، این موضوع اهمیت ویژهای پیدا میکند. متأسفانه در ایران هنوز توجه کافی به مدیریت ضایعات ساختوساز نشده است و این مسئله هم به افزایش هزینهها و هم به آسیبهای زیستمحیطی منجر میشود.
در این مقاله به بررسی راهکارهای نوآورانه و کاربردی برای کاهش ضایعات در ساخت مسکن میپردازیم که میتواند به بهبود عملکرد پروژهها و حفاظت از محیط زیست کمک کند. همچنین در پایان، وضعیت قابلیت اجرای این راهکارها در ایران و چالشهای پیش رو بررسی میشود.
طراحی هوشمندانه برای کاهش ضایعات
اولین و مهمترین گام برای کاهش ضایعات، طراحی بهینه و دقیق است. طراحی هوشمند به معنای استفاده بهینه از مصالح، کاهش خطاها و برنامهریزی دقیق برای مراحل ساخت است.
- استفاده از مدلسازی اطلاعات ساختمان (BIM) به طراحان و مهندسان کمک میکند تا مقدار دقیق مصالح مورد نیاز را پیشبینی و برنامهریزی کنند. این موضوع از سفارش اضافی مصالح و پرت آن جلوگیری میکند.
- طراحی ماژولار و پیشساخته باعث میشود قطعات ساختمان در کارخانه با کیفیت بالا و دقت تولید شوند و در محل پروژه نصب شوند. این روش باعث کاهش چشمگیر ضایعات و افزایش سرعت ساخت میشود.
- همچنین استفاده از ابعاد استاندارد مصالح در طراحی، پرت برش و مواد اضافی را کاهش میدهد.
استفاده از مصالح نوین و دوستدار محیط زیست
مصالح جدید با ویژگیهای بهتر و قابلیت بازیافت، نقش مهمی در کاهش ضایعات دارند.
- مصالح پیشساخته مانند بلوکهای گچی و بتن سبک سلولی که در کارخانه تولید میشوند، معمولا ضایعات کمتری ایجاد میکنند.
- استفاده از آجرهای چاپ سهبعدی که امکان تولید دقیق و سفارشی دارند، نوید کاهش ضایعات را میدهد.
- همچنین به کارگیری مصالح بازیافتی و مواد دوستدار محیط زیست، هم به کاهش ضایعات تازه کمک میکند و هم منابع طبیعی را حفظ مینماید.
بهینهسازی زنجیره تأمین و مدیریت موجودی
عدم هماهنگی در تأمین مصالح و ذخیرهسازی آنها منجر به ضایعات فراوان میشود.
- بهرهگیری از سیستمهای مدیریت موجودی دیجیتال کمک میکند تا مصالح به اندازه لازم خریداری و مصرف شود.
- استفاده از فناوریهایی مانند بارکد و ردیابی RFID، امکان پیگیری دقیق ورود و مصرف مصالح را فراهم کرده و از هدررفت جلوگیری میکند.
- زمانبندی مناسب تحویل مصالح به محل پروژه نیز از آسیب دیدن مصالح و ضایعات ناشی از نگهداری طولانی جلوگیری میکند.
بهرهگیری از فناوریهای دیجیتال و خودکارسازی
فناوریهای نوین تاثیر چشمگیری بر کاهش ضایعات در ساختوساز دارند.
- واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) موجب بهبود کنترل کیفیت و کاهش خطاها در اجرای پروژه میشوند.
- استفاده از روباتها و ماشینآلات خودکار در فرآیند پیشساخت و نصب، دقت کار را بالا برده و ضایعات ناشی از خطای انسانی را کاهش میدهد.
- سیستمهای هوشمند کنترل کیفیت در زمان واقعی نیز امکان اصلاح سریع خطاها را فراهم میکنند.
مدیریت پسماندهای ساختوساز در مرحله تخریب
پایان عمر مفید ساختمان فرصتی برای بازیافت و کاهش ضایعات است.
- طراحی ساختمان به گونهای که مصالح به راحتی قابل جداسازی باشند (Design for Deconstruction)، امکان بازیافت مؤثرتر را فراهم میکند.
- تفکیک پسماندهای ساختمانی در محل تخریب و ارسال به مراکز بازیافت میتواند از دفن بیرویه جلوگیری کند.
- استفاده از روشهای تخریب کنترلشده، میزان ضایعات را کاهش میدهد و ارزش مصالح را حفظ میکند.
قابلیت اجرا و چالشها در ایران
- طراحی هوشمندانه و BIM: در ایران هنوز استفاده از BIM و طراحی پیشرفته به طور گسترده فراگیر نشده است و نیازمند آموزش و فرهنگسازی گسترده در میان مهندسان و معماران است.
- مصالح نوین: بازار مصالح نوین و بازیافت در ایران محدود است و دسترسی به تکنولوژیهای پیشرفته مانند چاپ سهبعدی مصالح هنوز گسترش نیافته است. تولید و واردات این مصالح باید توسط سیاستگذاران و بخش خصوصی حمایت شود.
- مدیریت زنجیره تأمین: بسیاری از پروژهها به صورت سنتی مصالح را خریداری و نگهداری میکنند و سیستمهای دیجیتال مدیریت موجودی به شکل منسجم پیاده نشده است. ایجاد زیرساختهای دیجیتال و آموزش مدیران پروژه ضروری است.
- فناوری دیجیتال و خودکارسازی: سرمایهگذاری و دسترسی به فناوریهای پیشرفته مانند روباتیک، AR و VR هنوز محدود است و قیمت بالای تجهیزات مانع استفاده گسترده میشود. اما این روند در حال رشد است و پروژههای نمونه در حال شکلگیری هستند.
- مدیریت پسماند تخریب: قوانین و زیرساختهای لازم برای تفکیک و بازیافت ضایعات ساختمانی در ایران هنوز کامل نیست و فرهنگسازی در این زمینه باید همراه با تدوین قوانین حمایتی صورت گیرد.
کاهش ضایعات در ساخت مسکن یکی از مسیرهای کلیدی برای توسعه پایدار در صنعت ساختمان است. هرچند برخی از راهکارهای نوین هنوز در ایران به صورت کامل قابل اجرا نیستند، اما با تلاش مستمر در آموزش، توسعه زیرساختها و حمایت قانونی، میتوان این چالشها را پشت سر گذاشت و به ساختوسازی پایدار و کمهدررفت دست یافت.
گروه مهندسی زیما امیدوار است با آگاهیبخشی و معرفی این روشها، گامی مؤثر در بهبود عملکرد ساختوساز و حفظ محیط زیست در کشور بردارد.
